Interview met Jos Mosmuller

10-04-2014 Artikel van Lieke van der Ree & Diederik van Leeuwen

Jos, jij leidt de uitgeverij Occident. Wil je iets over jouw werkzaamheden vertellen?

Ja, ik denk dat het goed is om het in historische context te zien. In 1993 ben ik naast de artsenpraktijk begonnen met de opleiding in het uitgeversvak. Dat was een avondcursus in Utrecht, die ik heb gedaan omdat ik het boek dat Mieke in 1992/1993 besloten had te gaan schrijven, zelf wilde uitgeven. Dat is dan ‘Zoek het Licht dat opgaat in het Westen’ geworden. Ik heb de uitgeverij opgericht in 1994 en ben begonnen met de uitgave van het boek. In 1995 besloot Mieke door vragen van mensen die het boek ‘Zoek het Licht’ gelezen hadden, een roman te schrijven. ‘Moeder van een koning’ is de eerste roman, waarin het thema van ‘Zoek het Licht’ in verhaalvorm, romanvorm terugkomt, en dit werd onze tweede uitgave. Je moet je voorstellen dat het natuurlijk een hele ontdekkingstocht is, want we zaten in het artsenvak en je stapt over naar een heel nieuw vak, ik had dan wel een cursus gevolgd, maar je moet het toch echt in de praktijk leren. Aanvankelijk heb ik het eigenlijk helemaal alleen opgezet, ik had wel wat steun van mijn zwager, die voor het technische deel, voor de IT zorgde, en een administratie-programma opgezet heeft, dat moet je natuurlijk hebben. Maar voor het overige, alle contacten, met het centraal boekhuis, met boekhandelaren, met beurzen, ook met de journalistiek, voor verkrijgen van recensies, wat zeker in die tijd belangrijk was, dat heb ik allemaal zelf verzorgd, dat heb ik zo’n jaar lang gedaan, maar toen begon het me toch boven het hoofd te groeien. We hebben tegelijkertijd het eerste boek ook in de Duitse taal uitgegeven, ‘Suche das Licht das im Abendlande aufgeht’.

Na een jaar kreeg ik steun van mijn zus Monique Visser, die heeft de verkoop van mij overgenomen en bleek daar ook heel geschikt voor te zijn. Dus mijn zwager en zus waren mijn steunpilaren aanvankelijk. Wij woonden en werkten nog in Den Haag. Jaarlijks is er een nieuw boek gekomen, een nieuwe roman. Het zijn vier romans geworden: ‘Moeder van een koning’, ‘Gardevias’, ‘Lotus en lelie’ en ‘Ballade in G klein’, een viergeleed werk.

Vier jaar later, in ‘98/’99 kwam het boek ‘Gewoon God’ met Toon Hermans uit, dat Mieke samen met hem geschreven had in de periode ‘95/’98. En dat gaf natuurlijk ook weer een nieuwe impuls, dat geeft een zekere bekendheid. In de jaren 1998 tot 2002 verschenen ‘Ethisch individualisme versus communicatief handelen, kritiek op Habermas’ theorie’, ‘Meditatie’, ‘De man in het Vondelpark’, ‘Huis zonder vensters’ en ‘Der deutsche Geist’.

In 2002 is het boek van Mieke verschenen ‘De wijsheid is een vrouw’, en dat werd een succes. Tegelijk kwam toen ook de kentering: ik werd ziek en moest mijn activiteiten staken. En aangezien wij al heel lang hier een vakantiehuisje hadden in de plaats Baarle-Nassau, ben ik hier naar toe gegaan om te herstellen. Uiteindelijk is toch het besluit gevallen om de praktijk af te bouwen en de uitgeverij en het werk van Mieke voort te zetten. En we zijn dan ook verhuisd naar Baarle Nassau. Dat was in 2002/2003.

We zijn in 2006 naast de uitgeverij een internetboekhandel begonnen, die nu vernieuwd wordt. Dat is nodig omdat de hele branche enorm in beweging is. In het vakblad ‘Het boekblad’ kun je lezen dat bij de drukkers, bij de uitgevers en de boekhandelaren veel overnames gedaan worden, fusies worden aangegaan en dat ze ook vaak moeten ophouden. Aanvankelijk heeft men gedacht dat het e-book het papieren boek zou verdringen, maar het boekblad geeft toch weer hele positieve geluiden, namelijk dat de mensen toch verlangen naar goede papieren boeken.

Je hebt verteld dat Monique en je zwager je hebben ondersteund, maar zijn er in de tijd erna nog meer ondersteunende krachten gekomen?

Ja, na de verhuizing naar Baarle-Nassau is mijn zwager in Den Haag gebleven, en mijn zuster die dus de verkoopster was is meegegaan. Voor het IT-werk kwam iemand anders, de vader van mijn schoonzoon Martijn. Later kwamen onze dochter Ruth en haar man Martijn ook bij ons werken, Martijn is heel bekwaam in het maken van websites. In 2011 hebben we een bedrijfsruimte gehuurd. Een paar jaar eerder was er al een extra werknemer bij gekomen voor de verwerking van de orders, het verpakken, het postgedeelte en de verzending. Ook hebben we nog iemand die meewerkt aan de verkoop van de Engelstalige uitgaven.

Waar moeten we dan aan denken, als we naar het Engelse gebied kijken?

Nou ja, dat gaat over het hele Engels-sprekende gebied, internationaal. In deze uitgeverij zijn we heel specialistisch bezig, omdat Anthroposofie de basis is van waaruit wij dit doen. Daarvoor heb je een zekere drive, een zeker vuur nodig omdat je zo verbonden bent met de Anthroposofie, dat je dingen doet die een andere uitgever of een ander bedrijf nooit zou doen. Dat je stappen zet, risico’s neemt, omdat je denkt: het moet er komen, en dan komt het er ook. En dat is in het gewone bedrijfsleven niet gebruikelijk, dat je zo’n enorme inzet geeft, terwijl je eigenlijk een vrij smalle basis hebt, ook financieel, en dat je het dan toch doet. En dat weet je van Rudolf Steiner, het komt dan toch terug. Je moet de moed en het vertrouwen hebben, dat als je het van daaruit doet, dat dan uiteindelijk je bedrijf overleeft. Dat is natuurlijk ook dankzij het feit dat andere mensen het werk herkennen waardoor ze hulp geven, en dat is niet alleen binnen de kring van anthroposofen zo, dat merk je ook bij andere mensen, dat er iets terugkomt, dat men het werk herkent. Als je bijvoorbeeld het boek Johannes neemt, dat vorig jaar is uitgekomen in de Duitse taal, dan zie je dat mensen als ze het gelezen hebben, het herkennen en enthousiast worden, dat ze heel dankbaar zijn dat ze het hebben ontvangen. Dan weet je dat het zinvol werk is wat je doet. Hoewel je op financieel gebied vaak aardig wanhopig kunt zijn, maar daar moet je eigenlijk als je dit werk doet niet naar kijken. Vanuit de normale gezichtspunten in deze tijd kan dit werk helemaal niet gedaan worden, waar haal je de moed vandaan te denken dat dit kan. Het hele vraagstuk is: waarom doe je het? Ja, omdat er iets gewekt wordt, dat zuiver menselijk is, dat het het beste in je oproept, laat ik het maar zo zeggen.

Als je wilt, kun je dan nog een voorbeeld geven van een gebeurtenis waardoor je gered bent- waarbij je aanvankelijk dacht: “nou gaat het echt niet meer’, en daarna: “nou zijn we er toch weer doorheen”.

Ja, dat is het voorbeeld van een inmiddels overleden dame die in Noord Duitsland woonde en die geregeld bij lezingen van Mieke in Hamburg kwam. Zij belde op een gegeven moment op en stelde de vraag: hoe gaat het nou met jullie, want als ik het allemaal zo zie, vraag ik mij geregeld af, hoe moet dat eigenlijk financieel gaan, want ik kan me niet voorstellen dat je dat allemaal maar zo kan. We hebben haar toen gezegd, dat we het steeds wel met onze eigen middelen hebben kunnen redden, maar dat er nu een moment was gekomen dat het eigenlijk niet meer ging. Ze heeft toen een reddende schenking gedaan.

Geef je alleen boeken van Mieke uit of ook nog wel eens iets anders?

Wat zich voordeed, was dat Wim Hazeu, de uitgever van Uitgeverij de Fontein in Baarn, die het boekje van Toon Hermans en Mieke ‘Gewoon God’ uitgaf, in 2007 als uitgever bij ‘de Fontein’ stopte, en daarmee werd ook de uitgave van ‘Gewoon God’ gestopt. Wij hebben toen voorgesteld om de uitgave verder te verzorgen.

Omdat we veel met Hans Bonneval samenwerkten, in Hamburg, kwam zijn vraag, tijdens een verblijf van ons daar, om zijn boek ‘Das Denken als Weg’ uit te geven. Omdat ik enthousiast was over zijn aparte aanpak en zijn directe benadering hebben we dat in 2010 uitgegeven.

Hoe is de verspreiding of de verkoop van de boeken van Mieke in het Duitse taalgebied?

Het Duitstalige gebied is natuurlijk vrij groot, Duitsland, Oostenrijk Zwitserland. Voor ons was het belangrijk om in dit gebied te werken omdat het het oorspronkelijke cultuurgebied is, waar Rudolf Steiner gewerkt heeft. Voor de uitgeverij betekent het werken in twee talen ook, dat er een groter afzetgebied is. Duitsers zijn niet zulke romanlezers, dat is typisch, die houden meer van inhoud, van filosofisch werk, technisch werk, uitleg, denkwerk. Bij de Nederlanders en Belgen, waar de roman toch erg geliefd is, gaat dat beter.

Wat opvalt aan de boeken, is dat er veel zorg aan besteed wordt. ‘Zoek het Licht’ heeft een iets eenvoudigere kaft, maar de meeste hebben een harde kaft, mooie omslag en mooie illustratie. Kun je daar nog wat over vertellen?

Als je met het uitgeversvak begint dan weet je hoe van het begin tot het eind een boek gemaakt moet worden, en bij wie je moet zijn om dat te realiseren, maar dan is het toch nog een hele weg om de juiste mensen te vinden. In het begin had ik een heel goede drukker, die drukte ook bijbels, drukkerij Veenman in Wageningen. Wij hadden de afspraak, dat hij onze tekeningen voor de omslag zou verwerken en ook voor papier en alles zou zorgen. Hij deed het hele grafische werk. Dat was in het begin natuurlijk heel fijn. Maar dan ga je steeds meer denken: ja maar, ik wil dat gespecificeerder, ik wil daar meer voeling mee krijgen, ik wil dat ook zelf kunnen ontwerpen. Toen kwam natuurlijk de computertechniek op, toen volgde ‘Moeder van een Koning’, zo kwamen we een stapje verder. Maar het grafisch werk bleef toch onvoldoende uitgewerkt. Dan ga je zoeken naar een echt grafisch bedrijf, en kom je er meer in. Dan komt het moment dat je denkt: “Ik wil naast een paperback ook een gebonden boek met stofomslag maken”. Toen hebben we op een gegeven moment een bepaalde vorm gevonden: zo moet de uitstraling van de boeken van Mieke Mosmuller zijn. De boeken zoals ‘De wijsheid is een vrouw’ en ook ‘Huis zonder vensters’ zijn voorbeelden.

Nu is er het eerste boek dat in een groot formaat uitgekomen is, de biografie van Rudolf Steiner. Dat is weer een nieuwe stap, dat je zegt:” We gaan een boek maken met veel inhoud, in een groot formaat”. Het boek ‘Johannes, dialogen over de inwijding’ in het Duits is ook in zo’n groot formaat uitgekomen, het zijn twee delen in één. Dan is het natuurlijk altijd een vraag: hoe ontvangt het publiek dat? Wat betalen mensen voor een boek, dat is eigenlijk altijd te weinig, maar het ligt nu eenmaal zo. Er is een verschil tussen paperback, een gebonden boek en een boek van dit formaat.

Mis je het artsenwerk? Je hebt ontzettend veel plezier in dit werk, dat horen we, zien we ook. Maar mis je ook iets?

Ja, wat ik mis, is het directe patiëntencontact en het medisch handelen. Maar het uitgeven van boeken en het geven van seminars is ook een vorm van geneeskunde. Dit zou je ook als een genezingsproces van de mens in het algemeen kunnen zien. Dit is de anthroposofische weg.

Dat begrijpen we. Je chronische patiënten waren vast dankbaar voor de druppeltjes, de korreltjes, maar dat alleen is niet genoeg, want er moet een innerlijk proces op gang komen en daar kan je nu aan werken.

Ja, dat is zo. Zoals Rudolf Steiner aangeeft proberen we zoveel mogelijk mensen iets te brengen, dat als ferment in de wereld kan werken. Als een paar mensen mediteren op hetzelfde, dan is het niet plus, plus, maar dan is het tot de zoveelste macht. Dat betekent: wat enkele mensen samen doen, krijgt een veel grotere versterking. Dus niet: ik tel het bij elkaar op, maar het wordt vermenigvuldigd. Als het er tien zijn met een kracht van twee, wordt het twee tot de tiende macht.

Misschien heb je nog meer, dat je de vriendenkring graag zou willen laten weten?

Als er een nieuw boek uitkwam, hoopte je, dat je van een tijdschrift de vraag kreeg om een recensie van het boek te publiceren. Nu blijkt volgens ‘Het boekblad’ (vakblad van de boekhandel) dat dat de laatste jaren in belang behoorlijk is afgenomen. Ter vervanging hiervan komen de social media, zoals facebook en hyves. Zo heb je ook een site, die heet goodreaders of www.boeklezers.nl, dat zijn platforms van boekliefhebbers die van bepaalde boeken houden, en die dat dan daarop kunnen zetten, zodat de mensen dat kunnen zien, en er iets aan toe kunnen voegen. Dat lijkt me wel een tip voor de vriendenkring.

Wat is je hoop voor de toekomst?

De hoop is dat de mensen tot die innerlijke activiteit kunnen komen, waardoor ze door zelfopvoeding in een veranderingsproces komen, een ander mens worden. Er is bijvoorbeeld in Denemarken een studiegroepje van ‘Aanschouwen van het denken’. Hieruit is een Deense vertaling van het boekje voortgekomen dat net is uitgegeven.